W ramach projektu „Wschodniosłowiańskie Dziedzictwo Kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi”, realizowanego dzięki środkom MF EOG 2009-2014 oraz środkom krajowym w ramach programu „Konserwacja i Rewitalizacja Dziedzictwa Kulturowego”, w prawosławnej cerkwi katedralnej pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie wykonano kompleksowy remont muru ogrodzeniowego wokół świątyni.
Mur cerkiew katedralnej w Lublinie – stan przed i po remoncie
Święto parafialne
(kalendarz juliański/kalendarz gregoriański):
Przemienienie Pańskie — 6/19 VIII
Lokalizacja świątyni
Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie jest katedrą prawosławną, główną świątynią Diecezji Lubelsko-Chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedzibą lubelskiej parafii pw. Przemienienia Pańskiego dekanatu lubelskiego. Wraz z otoczeniem jest wpisana do rejestru zabytków. Świątynia mieści się w Lublinie przy ul. Ruskiej 15.
Historia cerkwi
Lubelska cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego ma status katedry, siedziby ordynariusza Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej. Diecezja została erygowana w marcu 1989 r. Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie, w obecnym swoim kształcie, powstała w latach 1607-1633, na miejscu dwóch starszych świątyń.
W poszukiwaniu genezy lubelskiej świątyni, należy zwrócić uwagę na udokumentowane zapisy, które informując o istnieniu w Lublinie cerkwi prawosławnej, odsyłają do kroniki Wincentego Kadłubka (XIII w.), w której mówi się o wzniesieniu w Lublinie przez Daniela Halickiego zamku oraz świątyni prawosławnej. Z kolei dokument z XIV w. (1390 r.), opisujący zabójstwo dwóch kobiet, przytacza, iż udawały się one do Lublina na święto Spasa (we wschodniej tradycji ustnej, „Spasem” określa się święto Przemienienia Pańskiego). Inni historycy argumentują, iż istniejąca w regionie – już w 1240 r. diecezja chełmska nie powstałaby, gdyby nie istniała sieć parafii wyznania prawosławnego. Jeszcze inne opinie wskazują, że najstarsza świątynia prawosławna w Lublinie, znajdująca się na miejscu dzisiejszego soboru, powstała w XIV w. Co do jednego historycy są zgodni: funkcjonowanie parafii prawosławnej w Lublinie w XVI w. i korzystanie przez nią z cerkwi znajdującej się na miejscu dzisiejszej katedry, jest faktem niezaprzeczalnym.
Fakty historyczne ukazują powstanie w 1586 r. przy lubelskiej parafii bractwa cerkiewnego św. Onufrego Wielkiego, utworzonego na mocy przywileju patriarchy Antiochii. W 1607 r. członkowie bractwa angażują się w budowę w Lublinie nowej murowanej świątyni (która przetrwała do dziś). Prace budowlane ciągną się jednak 26 lat, najprawdopodobniej ze względu na konflikty prawosławnych z agresywnie nastawionymi unitami. Sprawa przynależności cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie jest kilkakrotnie przedmiotem rozpraw między prawosławnymi i unitami w trybunale lubelskim i tu z pomocą prawosławnym przychodzi fundator cerkwi, wielki obrońca Prawosławia książę Konstanty Ostrogski. Warto też przypomnieć,
iż był on świadkiem podpisania Unii Lubelskiej.
Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie reprezentuje tzw. renesans lubelski, styl późnorenesansowy z lokalnymi naleciałościami. Jest to świątynia trójnawowa, orientowana, wzniesiona na planie prostokąta. Z zewnątrz budynek zdobiony jest bardzo oszczędnie: jedynie szczyt głównej nawy dekorowany jest barokowymi wolutami. Całość wieńczy jedna kopuła z krzyżem. Konstrukcja budynku wspiera się na dwuskokowych przyporach, podtrzymujących wysokie belkowanie z fryzem. Pastoforia świątyni wieńczą schodkowe szczyty i sterczyny w formie obelisków.
Na uwagę w lubelskiej cerkwi zasługuje XVII-wieczny ikonostas, do którego skonstruowania wykorzystano, obok ikon XVII-wiecznych, również starsze XVI-wieczne wizerunki Świętych. Wszystkie zostały napisane temperą na lipowej desce. Ikonostas, wykonany w stylu późnorenesansowym, jest konstrukcją czterorzędową, która w swojej kompozycji naśladuje dwukondygnacyjny, zwieńczony attyką, budynek. Ikony w rzędzie namiestnym (pierwszym, najniższym) oddzielają kolumny korynckie wsparte na czworobocznych cokołach, zdobione ornamentami okuciowymi i oplecione imitacją winnej latorośli.