W ramach projektu „Wschodniosłowiańskie Dziedzictwo Kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi”, realizowanego dzięki środkom MF EOG 2009-2014 oraz środkom krajowym w ramach programu „Konserwacja i Rewitalizacja Dziedzictwa Kulturowego”, w cerkwi prawosławnej pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Pany w Hrubieszowie wykonano następujące prace:
- remont elewacji dzwonnicy
- remont dachu dzwonnicy
- konserwację polichromii wewnętrznej i zewnętrznej
- remont schodów, posadzek, stolarki okiennej i drzwiowej
- remont instalacji elektrycznych i teletechnicznych
Cerkiew pw. Zaśnięcie NMP w Hrubieszowie – stan przed i po remoncie
Święta parafialne
(kalendarz juliański/kalendarz gregoriański):
- Turkowickiej Ikony Matki Bożej – pierwsza niedziela po 2/15 VII
- Zaśnięcia Bogurodzicy – 15/28 VIII
Lokalizacja świątyni
Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie należy do dekanatu zamojskiego Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Jest wpisana do rejestru zabytków. Świątynia mieści się przy ul. 3 Maja.
Historia cerkwi
Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie powstała w II poł. XIX w. i jest co najmniej dziewiątą świątynią prawosławną w ponad 600-letniej historii miasta. Centrum życia religijnego w XIII-XVI w. stanowiła świątynia św. Mikołaja Cudotwórcy istniejąca do dzisiaj jako kościół rzymskokatolicki, oraz inne: Podwyższenia Krzyża Świętego, Piatnicka, św. Daniela Stołpnika, Zaśnięcia Matki Bożej (tzw. Uspieńska), Nowo-uspieńska, św. Aleksandra Newskiego i św. Jerzego (cerkiew garnizonowa w Brodzicy vel. Bohorodycy).
Pierwszą udokumentowaną wzmianką o istnieniu prawosławnej cerkwi w Hrubieszowie jest przywilej z 1510 r. Zygmunta I Starego, potwierdzający prawo mieszczan do użytkowania miejskiej sadzawki (Nowej Grobli), położonej od strony „ruskiej cerkwi” nieopodal przedmieścia Chrust. Można się jednak domyślać, że już dużo wcześniej, bo w XIII w. w Hrubieszowie mogło istnieć miejsce kultu związane z prawosławiem (kaplica lub krzyż?), jako że staroruska Kronika Hipacowska odnotowuje, że w 1255 r. książę halicki Daniel przybył z Chełma do osady leśnej z dworem myśliwskim (zwanej Rubieszowem) i, po udanym polowaniu, „wzniósł modlitwę do św. Mikołaja”.
Obecnie istniejąca cerkiew została wyświęcona 13 V 1876 r. przez arcybiskupa Chełmskiego i Warszawskiego Leoncjusza. Od 1876 r. w Hrubieszowie funkcjonowały dwie parafie prawosławne: św. Mikołaja i Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, przy której działało samodzielne ogniwo bractwa cerkiewnego. W latach 1915-1921, w okresie bieżeństwa cerkiew pw. Zaśnięcia Bogurodzicy była zamknięta. Niemniej jednak już w 1921 r. w cerkwi w Hrubieszowie wznowiono działalność duszpasterską. Parafia Zaśnięcia Matki Bożej w Hrubieszowie, po reaktywacji, od 1924 r. stała się siedzibą dziekana. Po II wojnie światowej sieć parafialna Kościoła prawosławnego na Lubelszczyźnie prawie całkowicie przestaje istnieć. Po akcjach wysiedleńczych,
a przede wszystkim akcji „Wisła”, cerkiew hrubieszowska została opuszczona, ale już w 1951 r. wznowiła działalność i od tego czasu jest czynna nieprzerwanie.
Większe remonty w cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Hrubieszowie miały miejsce w końcu lat 50. XX w., jednakże gruntowny remont świątynia przeszła dopiero z początkiem XXI w. Odnowiony został chór, pokrycie kopuł, ogrodzenie, a we wnętrzu część ikon.
Cerkiew w Hrubieszowie reprezentuje styl bizantyńsko-rosyjski; jest świątynią trójdzielną, orientowaną. Na tle innych cerkwi ziemi chełmskiej z II poł. XIX w. wyróżnia się swoim monumentalizmem oraz liczbą kopuł – jako jedyna ma ich trzynaście (nad nawą i prezbiterium oraz nad przedsionkiem i dzwonnicą, wybudowanymi łącznie). Z tego względu jest jedyną trzynastokopułową cerkwią prawosławną w granicach Polski oraz jedną z dwóch (Finlandia) na świecie. Kopuły, wraz z dzwonnicą, ozdobione są krzyżami.
We wnętrzu świątyni uwagę zwraca dwurzędowy ikonostas wykonany z drewna dębowego z pozłoceniami. Ikony zostały napisane przez petersburskiego ikonografa Siłajewa; on też jest autorem wizerunków Świętych, znajdujących się w części ołtarzowej prezbiterium, które zostały oprawione w dębowe impregnowane drewno i zagruntowane na ciemny matowy brąz. W cerkwi znajdują się też cztery starsze ikony z przełomu XVIII i XIX w., a także ołtarzowy krzyż z I poł. XIX w.